تثبیت کننده های خلق، داروهای روانپزشکی هستند که برای کمک به کنترل نوسانات خلقی موجود در اختلالات دوقطبی تجویز می شوند. این داروها با بازگرداندن تعادل شیمیایی در مغز، شدت بالا و پایین‌هایی را کنترل می‌کنند.
معمولاً از تثبیت کننده های خلقی برای درمان مبتلایان به اختلال دوقطبی استفاده می شود . با این حال، آنها همچنین می توانند برای درمان افراد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو ، اختلال شخصیت مرزی (BPD) و در برخی موارد، افسردگی استفاده شوند .
انواع تثبیت کننده خلق
در حال حاضر سه نوع اصلی دارو به عنوان تثبیت کننده خلق در ایالات متحده برای شرایط مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
مواد مینرال (لیتیوم)
لیتیوم عنصری است که به طور طبیعی در جهان وجود دارد و سومین عنصر جدول تناوبی است. اولین بار در سال 1817 در معادن استرالیا و شیلی کشف شد. با این حال، اثرات تثبیت کننده خلق آن تنها در اواخر قرن مشخص شد و استفاده از آن تنها توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) در سال 1970 تایید شد.
مکانیسم دقیق نحوه عملکرد لیتیوم به عنوان تثبیت کننده خلق هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، تحقیقات نشان داده است که با چندین انتقال دهنده عصبی، مواد شیمیایی و گیرنده های عصبی در سلول های مغز تعامل دارد. این تأثیر کلی کاهش فعالیت غیر طبیعی در مغز است.
شناخته شده ترین نام های تجاری لیتیوم در ایران لیتمون، لیتیرام، لیتومید و … است.
عوارض جانبی رایج لیتیوم شامل افزایش تشنگی و ادرار، سردرد، حالت تهوع، اسهال، سرگیجه یا خواب آلودگی و تغییر در اشتها است. با این حال، با استفاده مداوم، برخی از آنها ممکن است از شدت کاهش یابد.
داروهای ضد تشنج
برخی از داروهای ضد تشنج که به آنها داروهای ضد تشنج نیز گفته می شود، به عنوان تثبیت کننده خلق نیز استفاده می شوند. اگرچه در ابتدا از آنها برای درمان تشنج استفاده می شد، اما به دلیل توانایی آنها در آرام کردن بیش فعالی در مغز، در درمان اختلال دوقطبی مفید بودند.
شناخته شده ترین داروهای ضد تشنج که به عنوان تثبیت کننده خلق استفاده می شوند عبارتند از:
- دپاکین (سدیم والپروآت)
- لاموتریژین
- تگرتول (کاربامازپین)
در حالی که سدیم والپروآت و کاربامازپین به ویژه در درمان شیدایی مفید هستند، لاموتریژین در درمان و پیشگیری از علائم افسردگی در اختلال دوقطبی موثرتر است. با این وجود، آنها در کمک به تثبیت خلق کلی بسیار مفید هستند.
عوارض جانبی ضد تشنج بسته به عامل خاص متفاوت است. عوارض جانبی رایج ممکن است شامل سردرد، خشکی دهان، سرگیجه و خواب آلودگی، خستگی و افزایش وزن باشد. با این حال، ممکن است در طول زمان با استفاده مداوم کاهش یابد.
داروهای ضد روان پریشی
برای مبتلایان به اختلال دوقطبی، دوره‌های حاد شیدایی می‌تواند در 53 درصد از افراد منجر به روان‌پریشی شود. به همین دلیل، داروهای ضد روان پریشی اغلب برای درمان حاد شیدایی تجویز می شوند. علاوه بر این، دسته جدیدتر آنتی سایکوتیک های “آتیپیک” نیز خواص تثبیت کننده خلق را دارند.
رایج ترین داروهای ضد روان پریشی برای این منظور عبارتند از:
- آریپیپرازول
- زیپراسیدون
- ریسپریدون
- کوتیاپی
- الانزاپین
- لورازیدون
در حالی که داروهای ضد روان پریشی غیر معمول بسیار کمتر از نسل قبلی آنتی سایکوتیک ها باعث ایجاد عوارض جانبی خارج هرمی می شوند، اما شناخته شده است که آنها عوارض جانبی دیگری مانند خواب آلودگی، تاری دید، افزایش وزن و مشکلات متابولیک ایجاد می کنند.
هیپومانیا در مقابل شیدایی: تفاوت چیست؟
تثبیت کننده خلق چگونه اثر می کند؟
دقیقاً مشخص نیست که چگونه این داروها خلق فرد را تثبیت می کنند. مشخص شده است که این عوامل بر انواع عملکردهای درون سلول‌های عصبی مغز تأثیر می‌گذارند. اینها شامل تعدیل آنزیم ها و تأثیر بر کانال های یونی، غشای سلولی، پروتئین ها و گیرنده ها است.
شایان ذکر است، درمان تشنج الکتریکی (ECT)، که با ایجاد یک تشنج کوچک در مغز تحت بیهوشی عمل می کند، همچنین دارای اثرات تثبیت کننده خلق است. اغلب برای اپیزودهای خلقی زمانی که داروها موثر نیستند استفاده می شود.
تثبیت کننده خلق برای چه اختلالاتی مورد استفاده قرار میگیرند؟
تثبیت کننده های خلق معمولا برای درمان شرایط زیر استفاده می شود:
- اختلال دوقطبی: این رایج‌ترین کاربرد تثبیت‌کننده‌های خلق و حوزه ای است که بیشترین تحقیقات در مورد استفاده از آنها انجام شده است. در نتیجه، این داروها معمولاً تجویز می شوند و یکی از جنبه های ضروری درمان اختلال دوقطبی می باشند. پاسخ به انواع مختلف از فردی به فرد دیگر متفاوت است، بنابراین برنامه های درمانی مختلف شخصی و وابسته به فرد می باشد. تثبیت کننده های خلق هم می توانند دوره های خلق را درمان کنند و هم از عود این دوره ها جلوگیری کنند. هنگامی که با راهبردهای مقابله ای، انتخاب سبک زندگی سالم و درمان ترکیب می شود، بسیاری از افراد متوجه می شوند که علائم آنها به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
- اختلال اسکیزوافکتیو: اختلال اسکیزوافکتیو یک وضعیت سلامت روان مزمن است که در آن افراد ترکیبی از علائم روان پریشی (توهم و هذیان ) و علائم اختلال خلقی (مانیا، هیپومانیا و/یا افسردگی) را تجربه می کنند. تثبیت کننده های خلقی در تثبیت و جلوگیری از اوج و فرودهای تجربه شده توسط افرادی که تحت تعیین کننده دوقطبی برای اختلال اسکیزوافکتیو قرار می گیرند، موثر هستند.
- اختلال شخصیت مرزی: تثبیت‌کننده‌های خلقی برای کسانی که اختلالات عاطفی و تکانشگری را تجربه می‌کنند استفاده شده است.
عوارض جانبی تثبیت کننده خلق
هر نوع تثبیت کننده خلق عوارض جانبی منحصر به فرد خود را دارد که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در اینجا برخی از عوارض جانبی رایجی که می توانید تجربه کنید آورده شده است:
- سردرد
- حالت تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- یبوست
- اسهال
- افزایش یا کاهش وزن
- دهان خشک
- خستگی
بسیاری از این عوارض جانبی ممکن است با مصرف مداوم دارو کاهش یابد، زیرا بدن شما تنظیم می کند. با این حال، اگر آنها شروع به تداخل در زندگی حرفه ای یا شخصی شما کردند، باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
بیشتر بخوانید: آیا تثبیت کننده خلق شما می تواند با پیشگیری از بارداری تداخل داشته باشد؟
هشدارها و تداخلات تثبیت کننده خلق
کسانی که به طور منظم لیتیوم مصرف می کنند، گاهی اوقات ممکن است یک بیماری جدی به نام سمیت لیتیوم را تجربه کنند . کلیه ها معمولا لیتیوم را دفع می کنند. با این حال، در صورت عدم موفقیت این مکانیسم یا افزایش بیش از حد مصرف، غلظت می تواند افزایش یابد.
در بیشتر موارد، علائم این سمیت به راحتی شناسایی و مدیریت می شود. علاوه بر این، روانپزشکان به طور منظم سطح غلظت لیتیوم را از طریق آزمایش های معمول خون کنترل می کنند.
همچنین توصیه می شود کسانی که لیتیوم مصرف می کنند از کافی بودن آب بدن خود برای حفظ سطح سرمی خون سالم اطمینان حاصل کنند . مصرف طولانی مدت لیتیوم همچنین می تواند منجر به بیماری مزمن کلیوی و ناهنجاری های تیروئید شود، بنابراین روانپزشکان نیز عملکرد کلیه و تیروئید را در ارتباط با درمان بررسی می کنند.
سایر تثبیت کننده های خلق مانند کاربامازپین و سدیم والپروآت نیز به آزمایش سطح خون نیاز دارند تا اطمینان حاصل شود که سطح سرمی در غلظت ثابت باقی می ماند. عملکرد کبد و شمارش خون به طور کلی هنگام استفاده از این داروها کنترل می شود. همچنین توصیه می شود که افراد هنگام استفاده از این نوع داروها مصرف الکل خود را به دلیل توانایی آنها در افزایش اثر آن محدود کنند.
همچنین مهم است که توجه داشته باشید که همه داروهای ضد روان پریشی به دلیل ارتباط آنها با افزایش مرگ و میر در بیماران مسن مبتلا به زوال عقل دارای یک هشدار جعبه سیاه هستند.