عوارض جانبی اکستراپیرامیدال گروهی از علائم مرتبط با حرکت هستند که می توانند هنگام مصرف برخی داروها رخ دهند و می توانند شامل انقباضات غیرارادی عضلانی، سفت شدن عضلات و لرزش باشند. این اثرات بیشتر با داروهای ضد روان پریشی همراه است ، اما می تواند با انواع دیگر داروها و برخی از داروهای غیرقانونی نیز رخ دهد.
اگر در مورد عوارض جانبی خارج هرمی در خود یا کسی که دوستش دارید نگران هستید، یادگیری علائمی که باید مراقب آنها باشید و چه چیزی باعث بروز آنها می شود مفید است. ما همچنین در مورد چگونگی درمان این اثرات، همراه با برخی از عوارض جانبی دیگر که ممکن است هنگام مصرف داروهای ضد روان پریشی تجربه شوند، بحث می کنیم.
عوارض یا علائم اکستراپیرامیدال
سیستم خارج هرمی مسئول تنظیم حرکات غیر ارادی است، مانند زمانی که پای ما پس از ضربه زدن به زیر زانو به سمت بالا می‌زند. برخی از داروها می توانند بر عملکرد این سیستم تأثیر بگذارند و منجر به انواع عوارض جانبی یا علائم خارج هرمی شوند. در اینجا چندین مورد برای مطالعه وجود دارد.
آکاتیزیا
آکاتیزیا احساس بی قراری است که نشستن یا ثابت ماندن را سخت می کند. تحقیقات نشان می دهد که این عارضه جانبی تقریباً در 19.5 درصد از افرادی که داروهای ضد روان پریشی مصرف می کنند رخ می دهد، اما بسته به داروهای تجویز شده می تواند بین 3.5 تا 57 درصد متغیر باشد.
علائم آکاتیزیا به طور کلی شامل حرکاتی است که در زیر باسن رخ می دهد. این می تواند شامل قدم زدن، راهپیمایی در محل، تکان خوردن در حالت ایستاده، و باز و بسته کردن پاها باشد.
دیستونی
با دیستونی، عضلات به طور غیرارادی منقبض و سفت می شوند. این می تواند به موقعیت ها یا حرکات دردناک منجر شود و اگر بر عضلات حلق تأثیر بگذارد به طور بالقوه خطرناک است. بین 1.4٪ تا 15.3٪ از افرادی که از آنتی سایکوتیک های نسل دوم استفاده می کنند، این علامت خارج هرمی را تجربه می کنند.
دیستونی معمولاً در عرض 96 ساعت پس از مصرف داروی ضد روان پریشی شروع می شود. برخی عوامل خطر ممکن است احتمال وقوع این انقباضات را افزایش دهند. آنها شامل سن جوان، مرد بودن، تجربه دیستونی در گذشته و مصرف اخیر کوکائین هستند .
دیستونی را می توان با داروها، از جمله داروهایی که برای درمان بیماری پارکینسون استفاده می شود، درمان کرد. کاهش دوز داروی ضد روان پریشی نیز می تواند مفید باشد.
پارکینسونیسم
پارکینسونیسم شامل داشتن علائم بیماری پارکینسون است اما ناشی از داروها است نه بیماری. علائم پارکینسونیسم ناشی از دارو می تواند شامل لرزش، سفت شدن ماهیچه ها، حرکت آهسته و سرعت، و اختلال در رفلکس وضعیتی باشد.
این علائم خارج هرمی اغلب پس از شروع دارو به تدریج ظاهر می شوند و ممکن است با مصرف دوز بالاتر بدتر شوند. آنها در نهایت به خودی خود محو می شوند، اما ممکن است با کاهش دوز دارو یا تغییر به نوع دیگری از داروهای ضد روان پریشی کاهش پیدا کنند.
تحقیقات نشان داده است که 3.3 مورد از هر 100000 مورد پارکینسونیسم توسط داروها ایجاد می شود که داروهای آنتی سایکوتیک معمولی شایع ترین علت آن هستند. علاوه بر این، این علائم در زنان شایع‌تر است و با افزایش سن خطر بروز آنها افزایش می‌یابد.
دیسکینزی دیررس
دیسکینزی دیررس با حرکات غیرقابل کنترل صورت مانند مکیدن، جویدن، لب زدن، بیرون آوردن زبان یا پلک زدن مکرر مشخص می شود. دو نوع زیرگروه دیسکینزی دیررس وجود دارد:
- دیستونی دیررس ، که شکل شدیدتر و پایدارتر دیستونی است که اغلب گردن و تنه را درگیر می کند.
- آکاتیزیا مداوم ، که شامل تکان خوردن و حرکات دست‌ها و پاها است، طولانی‌تر است و حداقل یک ماه یا بیشتر پس از مصرف همان دارو و دوز وجود دارد.
این علامت خارج هرمی تا زمان مصرف دارو به مدت حداقل شش ماه ظاهر نمی شود و ممکن است حتی پس از درمان نیز ادامه یابد.
اعتقاد بر این است که افزایش استفاده از آنتی سایکوتیک های نسل دوم باعث کاهش بروز دیسکینزی دیررس شده است. با این حال، برخی برآوردها نشان می دهد که تقریباً 15٪ تا 20٪ از افرادی که داروهای ضد روان پریشی مصرف می کنند، این دسته از اثرات را دارند.
سندرم بدخیم نورولپتیک
سندرم بدخیم نورولپتیک وضعیتی است که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند به عنوان یک واکنش به داروهای ضد روان پریشی رخ دهد. منجر به علائمی مانند سفتی عضلات و تب بالا می شود.
این سندرم نادر و به طور بالقوه تهدید کننده زندگی است و در کمتر از یک نفر از هر 1000 نفری که داروهای ضد روان پریشی مصرف می کنند رخ می دهد. اگرچه جدی است، اما با دارو قابل درمان است.
خلاصه
عوارض اکستراپیرامیدال بر هماهنگی و کنترل حرکتی تأثیر می گذارد. برخی از این اثرات شامل آکاتیزیا، دیستونی، پارکینسونیسم، دیسکینزی دیررس و سندرم بدخیم نورولپتیک است.
تشخیص عوارض اکستراپیرامیدال یا خارج هرمی
تشخیص علائم اکستراپیرامیدال (EPS) اغلب پس از اینکه اعضای خانواده متوجه شدند فردی که داروهای ضد روان پریشی مصرف می کند دچار مشکل می شود، انجام می شود. به همین دلیل، مهم است که عزیزان از پتانسیل این اثرات آگاه باشند و بدانند که باید مراقب چه چیزی باشند.
اگر برای EPS مورد ارزیابی قرار می گیرید، ممکن است پزشک شما بخواهد با اعضای خانواده در مورد نوع علائمی که مشاهده کرده اند صحبت کند. آنها همچنین ممکن است از یک مقیاس برای کمک به ارزیابی علائمی که تجربه می کنید و شدت آنها استفاده کنند.
دو مقیاس مورد استفاده برای کمک به تشخیص علائم خارج هرمی عبارتند از:
- مقیاس رتبه بندی علائم خارج هرمی (ESRS)
- مقیاس علائم خارج هرمی ناشی از دارو (DIEPSS)
علل عوارض اکستراپیرامیدال
داروهای ضد روان پریشی با مسدود کردن عملکرد انتقال دهنده عصبی دوپامین عمل می کنند . اثرات اکستراپیرامیدال نتیجه این انسداد یا کاهش دوپامین در گانگلیون های پایه است.
دوپامین به دلیل نقشش در خلق و اعتیاد شناخته شده است. اعتقاد بر این است که فعالیت بیش از حد دوپامین در ایجاد اسکیزوفرنی نقش دارد . با مسدود کردن عمل دوپامین، داروهای ضد روان پریشی می توانند به تسکین علائم اختلالات روان پریشی کمک کنند.
آنتی سایکوتیک های معمولی اولین نسل از داروهای ضد روان پریشی هستند و احتمال بیشتری دارد که عوارض جانبی خارج هرمی داشته باشند. آنها عبارتند از:
- کامپازین (پروکلرپرازین)
- هالدول (هالوپریدول)
- ایناپسین (دروپریدول)
- لوکسیتان (لوکساپین)
- ملاریل (تیوریدازین)
- ناوان (تیوتیکسن)
- اوراپ (پیموزید)
- پرولیکسین (فلوفنازین)
- استلازین (تری فلوپرازین)
- تورازین (کلرپرومازین)
- تریلافون (پرفنازین)
خلاصه
عوارض جانبی اکستراپیرامیدال ناشی از اعمال مسدودکننده دوپامین داروهای ضد روان پریشی است. آنتی سایکوتیک های معمولی که به عنوان آنتی سایکوتیک های نسل اول نیز شناخته می شوند، معمولاً این اثرات را ایجاد می کنند.
درمان عوارض جانبی اکستراپیرامیدال
درمان این علائم خارج هرمی بستگی به دارویی که آنها را ایجاد کرده و علائم تجربه شده دارد. داروهای بنزودیازپین گاهی برای کمک به مقابله با عوارض جانبی اکستراپیرامیدال تجویز می شوند. داروهای ضد پارکینسون به نام آنتی کولینرژیک نیز همینطور هستند که دوپامین را افزایش می دهند.
پزشک شما همچنین ممکن است سعی کند دوز مصرفی شما را کاهش دهد یا داروی شما را به طور کلی به دارویی تغییر دهد که نشان داده شده است عوارض جانبی اکستراپیرامیدال کمتری دارد. داروهای جایگزین شامل داروهای ضد روان پریشی غیر معمول است.
آنتی سایکوتیک های غیر معمول
آنتی سایکوتیک های آتیپیک نسل دوم جدیدتری از آنتی سایکوتیک ها هستند. اگر عوارض جانبی اکستراپیرامیدال را روی یکی از داروهای قدیمی‌تر و معمولی آنتی‌سایکوتیک‌ها تجربه می‌کنید، ممکن است پزشک شما را به یکی از این‌ها سوق دهد.
آنتی سایکوتیک های آتیپیک عبارتند از:
- ابیلیفای (اریپیپرازول)
- کلوزاریل (کلوزاپین)
- فناپت (ایلوپریدون)
- جئودون (زیپراسیدون)
- Invega (پالیپریدون)
- ریسپردال (ریسپریدون)
- سافریس (آسناپین)
- سروکل (کوئتیاپین)
- زیپرکسا (الانزاپین)
خلاصه
عوارض جانبی اکستراپیرامیدال را می توان با دارو درمان کرد، اما کاهش دوز دارو یا تغییر به یک داروی ضد روان پریشی دیگر نیز می تواند مفید باشد.
سایر عوارض جانبی آنتی سایکوتیک
داروهای ضد روان پریشی می توانند عوارض جانبی دیگری نیز ایجاد کنند. همیشه در مورد این عوارض جانبی بالقوه با پزشک خود صحبت کنید و از آنچه باید انجام دهید در صورت بروز عوارض جانبی جدی از داروهای خود آگاه باشید.
آنتی سایکوتیک های تیپیک
فراتر از عوارض جانبی خارج هرمی، شایع ترین عوارض جانبی آنتی سایکوتیک های معمولی عبارتند از:
- تاری دید
- خواب آلودگی و احساس خواب آلودگی یا مشکل در خوابیدن
- دهان خشک
- احساس آشفتگی
- احساس می کنید که ذهن شما کند شده است
- مشکلات گوارشی (سوزش سر دل، ناراحتی معده، استفراغ، اسهال و یبوست)
- افت فشار خون، زمانی است که فشار خون شما به طور ناگهانی کاهش می یابد
- اختلالات قاعدگی
- مشکلات جنسی
این اثرات ممکن است به مرور زمان از بین بروند، اما اگر نشد یا برایتان آزاردهنده بود، با پزشک خود تماس بگیرید.
آنتی سایکوتیک های آتیپیک
به غیر از عوارض جانبی خارج هرمی، شایع ترین عوارض جانبی آنتی سایکوتیک های آتیپیک عبارتند از:
- مشکلات قند خون (دیابت)
- خواب آلودگی
- افزایش سطح کلسترول
- کاهش میل جنسی
- تشنج
- حساسیت به خورشید
- افزایش وزن
این اثرات ممکن است به مرور زمان از بین بروند. اگر این کار را نکردند یا بدتر شدند، در مورد گزینه های خود با پزشک خود صحبت کنید.
خلاصه
داروهای ضد روان پریشی همچنین می توانند طیف وسیعی از عوارض جانبی دیگر را فراتر از عوارض جانبی خارج هرمی ایجاد کنند.
آیا باید داروی خود را قطع کنید؟
اگر علائم اکستراپیرامیدال را تجربه کردید، ممکن است بپرسید که آیا باید مصرف داروی خود را متوقف کنید. با صحبت با یک پزشک شروع کنید. آنها ممکن است دوز شما را کاهش دهند یا شما را به داروی دیگری سوق دهند. بسته به نوع آنتی سایکوتیکی که مصرف می کنید، ممکن است داروهای دیگری را نیز برای کمک به درمان عوارض جانبی خارج هرمی تجویز کنند.
تعیین اینکه آیا داروی خود را ادامه دهید یا نه، غالباً فرآیندی است برای سنجش فواید دارو و خطرات عدم مصرف آن در مقابل شدت و اثرات علائم خارج هرمی. شما ممکن است به جای از دست دادن مزایای دارو، زندگی کنید و با برخی عوارض جانبی کنار بیایید. این تصمیم تنها باید پس از صحبت با پزشک خود گرفته شود.
هرگز مصرف داروهای خود را قطع نکنید یا دوز خود را به تنهایی کاهش ندهید. قطع دارو ممکن است باعث بازگشت علائم بیماری یا بدتر شدن آن شود.
خلاصه
قطع دارو بدون مشورت با پزشک می تواند منجر به عوارض و عوارض جانبی شود. اگر هر گونه عوارض جانبی نگران کننده ای را تجربه می کنید، با آنها صحبت کنید تا در مورد مراحل بعدی صحبت کنید.
آنها می توانند گزینه هایی را برای درمان و کاهش علائم خارج هرمی توصیه کنند. اگر علائم اکستراپیرامیدال شما شدید باشد، ارائه دهنده شما می تواند گزینه درمانی دیگری را پیدا کند که ممکن است برای شما مفید باشد.
سوالات متداول
چه داروهایی باعث عوارض جانبی اکستراپیرامیدال می شوند؟
آنتی سایکوتیک های معمولی شایع ترین علت عوارض جانبی خارج هرمی ناشی از دارو هستند. با این حال، این عوارض جانبی می تواند با هر نوع آنتی سایکوتیک رخ دهد. برخی از انواع دیگر داروها نیز می توانند باعث علائم خارج هرمی شوند، از جمله داروهای ضد افسردگی و لیتیوم.
وضعیت پزشکی EPS چیست؟
EPS مخفف علائم خارج هرمی است که به آنها اختلالات حرکتی ناشی از دارو نیز گفته می شود. EPS یک عارضه نامطلوب رایج هنگام مصرف داروهایی است که گیرنده های دوپامین را مسدود می کنند. علائم آن می تواند شامل پارکینسونیسم، دیستونی و آکاتیزیا باشد.
چگونه می توانم علائم خارج هرمی خود را مدیریت کنم؟
همیشه از پزشک خود برای مدیریت علائم خارج هرمی کمک بخواهید. آنها ممکن است دوز کمتر یا داروی دیگری را برای به حداقل رساندن این عوارض جانبی توصیه کنند. آنها همچنین ممکن است داروهایی مانند بنزودیازپین ها و آنتی کولینرژیک ها را برای کمک به شما تجویز کنند. هرگز بدون مشورت با پزشک خود دوز دارو را تغییر ندهید یا مصرف دارو را قطع نکنید.