برای والدین راحتتر آن است که فقط به رفتارهای نادرست کودکان خود توجه کنند و اعمال درست آنها را در نظر نگیرند. برای مثال مایک و لیزا بدون سروصدا در اتاق مشغول بازی کردن هستند و هیچ کس به خاطر آنکه بسیار دوستانه اسباب بازیها را تقسیم میکنند آنها را تحسین نمیکند. اما چند دقیقه بعد که بین بچه ها دعوا می شود پدر عصبانی شده، سر آنها داد میکشد. بنابراین باید بدانیم که چگونه به تحسین کودک بپردازیم.
والدین آنچنان در تعلیم و مراقبت از فرزندانشان غرق هستند که وقتی عمل خوبی از آنها سر میزند آن را به سادگی بدیهی تلقی میکنند. اما وقتی اشکالی در رفتار آنها رخ میدهد همۀ اشتباهاتشان را به رخشان می کشند. در نتیجه کودکان در توری از انتقاد به دام می افتند.
انتقاد همراه با کمی ستایش، نتایج بهتری به بار می آورد. کودک شما می خواهد که به او توجه کنید و میخواهد این توجه را از هر طریقی که میتواند به دست آورد. اگر دیدگاه شما منفی باشد، او از راههای منفی به هدف خود میرسد. اما اگر شما روی نکات مثبت تمرکز کنید، در مقابل رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد. زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت خود سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.
چگونه به تحسین و تشویق کودک عادت کنم؟
اگر به تشویق و تحسین کودکتان عادت ندارید، ممکن است انجام آن برای اولین بار دشوار باشد. اما هر چه بیشتر آن را انجام دهید برایتان طبیعی تر و آسانتر خواهد شد. شما به زودی در می یابید که تعریف و تمجید تأثیر قدرتمندی دارد که فقط شماری از آن میتواند یک رفتار جدید را شکل دهد و با مقداری کمتر ،تغییر ایجاد شده را حفظ کند.
بعضی پدر و مادرها از وابسته شدن کودکان خود به تحسین، نگرانند. در مورد کودکی که بسیار کم مورد توجه والدین قرار میگیرد و یا همیشه در کانون توجه آنها بوده است، نوع نادرستی از ستایش میتواند به چنین مشکلی (وابستگی) بینجامد. ولی ما به تجربه دریافته ایم که بیشتر کودکان، مابین دو وضعیت ذکر شده قرار دارند و در نتیجه، همان تحسین مختصر میتواند معجزه کند.
اگر در هنگام تحسین کردن راهنماییهای زیر را به کار ببندید، به زودی خواهید دید که این کار به عنوان یک روش تربیتی و انضباطی بسیار مؤثر است.
رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت او را
وقتی والدین به خاطر مشکلاتی که در مواجهه با رفتار کودک خود دارند با ما مشورت میکنند، اغلب آن قدر در مانده اند که حتی نکته مثبتی هم برای گفتن ندارند. آنها شخصیت کودک را با کلماتی نظیر لجباز، تنبل و خودخواه توصیف می کنند. این یک حلقه معیوب است و راه به جایی نمی برد. تغییر دادن شخصیت به مراتب از تغییر دادن رفتار مشکل تر است. وقتی برای تغییر دادن رفتار کودک تلاش میکنید احتمال موفقیت شما بیشتر است.
به بچه نگویید «چه دختر خوبی» زیرا این جمله بدین معناست که هدف عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات. مسلّم است که این انتظار غیر ممکن است به جای آن میتوانید «من از طرز حرف زدنت با مایکل خوشم آمد». گفتن عبارت «پسر خوب» یا «دختر خوب» نمیتواند احساس مشخصی را به کودک القاء کند. مگر آنکه کودک بتواند آن را با رفتارهای خویش ارتباط دهد. زیرا تصور هر کس از خود بر پایه تصوری که از اعمالش دارد، استوار است.
مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب، شکل دادن رفتار با تحسین است. این روش تربیتی باید به طور مداوم مورد استفاده قرار گیرد تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد.
از تحسینهای ویژه کودکان استفاده کنید
هدف از تحسین کردن، افزایش رفتارهای شایسته است. پس شما باید بر رفتارهای خاصی که مورد قبولتان هستند، تأکید کنید. هر چه تحسین شما اختصاصی تر باشد کودک درست بودن کارش را بهتر درک میکند و احتمال اینکه آن عمل را تکرار کند نیز بیشتر میشود برای نمونه یک روز صبح متوجه میشوید که فرزندتان رختخوابش را مرتب کرده است، در همان حال نیز مشغول شانه زدن موهایش است. اگر بسادگی بگویید «آفرین عزیزم» او نمیفهمد که منظور شما رختخوابش است یا موهایش. پس بگویید «از اینکه امروز صبح رختخوابت رو جمع کردی خیلی خوشم اومد ممنونم».
وقتی والدین برای یافتن نکته مثبتی در رفتار کودکانشان دچار مشکل میشوند، ما از آنان میخواهیم که از رفتارهای پسندیده کودکان خود یادداشتی تهیه کنند. ما والدینی را دیده ایم که فریاد میزدند «هیچی برای نوشتن نبود!» اما بیشتر پدر و مادرها از مشاهدهٔ آن همه رفتارهای خوبی که نوشته بودند و از نقشی که این یادداشتها در یادگیری روش تحسین داشت، شگفت زده میشدند.
وقتی شما از این روش استفاده میکنید، در پایان هر روز یادداشتها را به کودکتان هم نشان دهید. این کار روش خوبی برای صحبت کردن در مورد وقایع هر روز است و با این کار هر دو شما احساس خوبی خواهید داشت.
برای هر پیشرفتی کودک را تحسین کنید
مراقب باشید تا به رفتارهای خوب کودکتان توجه کرده، آنها را تحسین کنید و بدین وسیله قدمی کوچک در جهت تربیت کودک بردارید. اگر به فرزند خردسالتان گفته اید که باید اسباب بازی هایش را پس از بازی کردن با آنها مرتب کند ولی او قبلاً هیچگاه این کار را انجام نداده است، پیشرفتهای کوچک او را نیز ستایش کنید. برای نمونه، دفعۀ اول به خاطر برداشتن یکی از اسباب بازیها از کف اتاق و گذاشتن آن در کمد (در حالی که سه یا چهارتای دیگر را رها کرده است) از کودکتان تعریف کنید و به او آفرین بگویید: «چه کار خوبی کردی که کامیونت رو توی کمد اسباب بازی ها گذاشتی بگذار کمکت کنم تا بقیه رو هم جمع کنی». دفعه بعد به خاطر جمع کردن دو قطعه از اسبابهایش از او تعریف کنید و همین طور ادامه دهید تا رفتار کودک اصلاح شود.
تصور کنید که فرزند شما میخواهد همیشه مورد توجه باشد و تا وسط حرف شما نپرد نمیگذارد که مکالمه تلفنی خود را تمام کنید. بار اول که سی ثانیه منتظر شد، صحبت کردن را متوقف کنید و به خاطر این کارش از او تشکر کنید و قبل از آنکه دوباره شروع به صحبت کنید، جوابش را بدهید. در فرصت مناسب بعدی برای زمان طولانی تری صبر کنید و سپس جوابش را بدهید. در واقع با این کار انتظار را در او شکل دهید. شاید مجبور باشید که کارتان را با توقعات کمتری آغاز کنید تا به هدفتان برسید.
چه موقعی میزان تحسین کودک را کاهش دهیم؟
هنگامی که رفتار جدیدی تثبیت شده است، برای حفظ آن به تحسین کمتری نیاز داریم و لازم نیست کودک در مورد آن رفتار بخصوص به طور مداوم تمجید شود. در عوض، به طور اتفاقی این کار را انجام دهید. مثلا هر پنج یا ده باری که کودک آن را انجام می دهد از او تعریف کنید. این روش برای تقویت رفتار مزبور کافی است و به زودی برای هر دوی شما طبیعی خواهد شد. توجه داشته باشید که در مورد هر رفتاری ستایش را هرگز به طور کامل متوقف نکنید.
به طور مناسب و مقتضی کودک را تحسین کنید
برای دریافت پاسخهای بهتر، نوع تحسین را با سن و اخلاق کودک متناسب کنید. برای نمونه در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه های عملی محبت همراه با کلمات مهرآمیز، برای کودکان خردسال مؤثرند. اما در مورد کودکان بزرگتر بهتر آن است که از پیامهای سرّی استفاده کنیم. زیرا این کودکان بیشتر دوست دارند به طور خصوصی تشویق شوند. برای نمونه، میتوانید با یک چشمک یا اشاره دست نشان دهید که به عمل خوبش توجه کرده اید. بعداً میتوانید در مورد رفتار پسندیده اش، با یکدیگر صحبت کنید.
بیشتر کودکان بزرگتر یک لحن آمیخته با شوخی را به تعریف و تمجید مستقیم ترجیح میدهند. گفتن این جمله که «عجب مستخدم با سلیقه ای اینجا بوده است» پاسخ بهتری را در یک کودک دوازده ساله بر می انگیزد. تا این جمله که «واقعاً رختخوابت را خیلی خوب مرتب کرده ای».
به نظر ما باید در مورد واکنشهای فرزندتان نسبت به تحسین، قضاوت کنید تا ببینید به هدف زده اید یا خیر. اگر کودک تعریفهای شما را نادیده میگیرد، ولی بعداً آن رفتار خوب را تکرار میکند، در می یابید که ستایش مؤثر بوده است.
جملات تکراری خسته کننده بکار نبرید.
به خاطر داشته باشید که جملات تکراری خسته کننده می شوند. عبارات مشابهی که پشت سر هم استفاده میشوند تأثیر خود را از دست میدهند. خلاق باشید گاهی بهتر است یک یادداشت زیر بالش یا در کیف فرزندتان بگذارید و در آن از یک رفتار ناپسندش به طور خاص شکایت کنید. یا اجازه دهید در حالی که با عصبانیت در مورد اعمال نادرستش با یک دوست صحبت میکنید به طور تصادفی حرفهای شما را بشنود.
برای تقویت اثرات تحسین میتوانید یک جایزه را نیز با آن همراه کنید. به کودک بگویید که از کدام کارش خوشحال شده اید و به او وعده یک هدیه کوچک بدهید، ولی
هدیه دادن را برای زمانهای خاص بگذارید تا همیشه منتظر آن نباشد.
بلافاصله کودک را تحسین کنید
تحسین کردن بخصوص در مورد کودکان خردسال وقتی مؤثرتر است که بدون معطلی صورت گیرد. نگذارید تا بین رفتار پسندیده او و پاسخ شما فاصله زیادی بیفتد. اگرچه کودکان بزرگتر قادرند این فاصله زمانی را درک کنند.
معمولا فاصله بین عمل کودک و واکنش ما میتواند با یک اشاره کوچک به موضوع پر شود. سپس در یادداشت روزانه رفتارهای خوب نوشته شود وقتی این یادداشت را به او نشان می دهید چیزی هم به عنوان تحسین بگویید. مثلا بگویید: «وقتی میبینم به خواهرت هم کاغذ نقاشی میدی، خیلی خوشحال میشم». البته لازم نیست که در یادداشتتان توضیحات کاملی بنویسید، بلکه رفته رفته عادت میکنید علامتی بگذارید که فقط برای خودتان معنی داشته باشد.
تحسین را با علاقه بی قید و شرط بیامیزید
در مواردی که کودک فقط هنگام تحسین شدن مورد توجه والدینش قرار میگیرد، به تدریج نسبت به آن احساس نیاز میکند. برخی از والدین نگران آنند که مبادا کودکانشان فقط هنگامی که مورد توجه قرار میگیرند و تشویق میشوند، خوب رفتار کنند. برای رفع این مشکل، بهترین کار این است که پس از جا افتادن یک رفتار جدید رفته رفته از میزان تعریف و تمجید بکاهیم و آن را به طور موردی انجام دهیم. زیرا هر وقت کودک عملی شایسته انجام میدهد والدینش برای تشویق کردن او حضور ندارند. مواقعی که به طور اختصاصی و با دید مثبت روی رفتار فرزندتان نظر میدهید، به کودک کمک میکنید تا یک دید مثبت نسبت به خود به دست آورد و مراقب اعمالش باشد.
در همین موقع به کودک نشان دهید که حتی وقتی در حال بررسی رفتارش نیستید نیز به او ارزش میدهید و بدون هرگونه قید و شرطی دوستش دارید. بغلش کنید، به او توجه کنید، به حرفهایش گوش دهید، برایش ارزش قائل شوید به او اطمینان بدهید که لازم نیست برای به دست آوردن علاقه شما نگران باشد، چون در هر حال و همیشه از آن برخوردار است.